De term kwantummystiek wordt door fysici gebruikt als negatieve verwijzing om paranormale verschijnselen en bijna-doodervaringen te verklaren aan de hand van kwantumbegrippen. Het overgrote deel van de fysici wijst een eventuele connectie resoluut van de hand. Het strookt niet met ons materiële wereldbeeld. En wie zich in dat wereldbeeld nog steeds prima kan vinden en hiermee goed uit de voeten kan, moet dit ook gewoon zo houden. Maar…
Er zijn heel veel dingen die we niet kunnen verklaren, waar bewijs voor ontbreekt, maar die we wel allemaal (her)kennen. Denk aan alle keren dat iemand jou belt, net nadat je aan degene dacht. Een buikgevoel, dat zegt dat er iets niet klopt. Het feit dat je voelt dat er iemand naar je kijkt. Het ‘idee’ dat je een situatie al eerder hebt beleefd, maar dit niet kan duiden. Of dat je een plek herkent, terwijl je er nog nooit bent geweest. Dat je voelt wanneer er ruzie in de lucht hangt. Er zijn talloze dingen, die materieel gezien, niet verklaard kunnen worden, maar ze zijn er toch. Voorbeelden zoals bovenstaand beschreven, worden echter algemeen geaccepteerd. Omdat we dit allemaal (her)kennen, wordt hier doorgaans niet moeilijk over gedaan.
Einstein
Dat ligt compleet anders bij zaken als paranormale verschijnselen en bijna-doodervaringen. Terwijl ook dit veel vaker voorkomt, dan over het algemeen wordt aangenomen, valt dit buiten de maatschappelijk geaccepteerde norm. Er rust een taboe op waardoor velen er gewoonweg niet over dúrven te praten. Er is immers wetenschappelijk bewezen dat dit niet kan kloppen. Het is echter juist deze veronderstelling die niet klopt. In de medische westerse wereld staat de materiële benadering, dat het bewustzijn een product of gevolg is van de hersenen, gewoonweg nooit ter discussie. Het vormt het fundament van alles en geldt als dé absolute waarheid. Dit is echter nooit expliciet onderbouwd, vandaar dat filosofen en neurowetenschappers zich hier al eeuwenlang het hoofd over breken. De medische wetenschap houdt echter zo dogmatisch vast aan die ‘absolute waarheid’ dat dit een onbevooroordeelde kijk in de weg staat. En dat maakt het lastig. Albert Einstein zei al dat een vooroordeel moeilijker te splitsen is dan een atoom. Hij had gelijk.
Eindeloos bewustzijn
Want de kwantumfysica is er inmiddels wonderwel in geslaagd om dat atoom te splitsen, maar dat hardnekkig vooroordeel blijft fier overeind. Pim van Lommel, van 1977 tot 2003 als cardioloog verbonden aan het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem, deed decennialang intensief onderzoek naar bijna-doodervaringen (BDE) en voerde een grootschalige klinische studie hiernaar uit. In zijn boek ‘Eindeloos bewustzijn’ belicht hij de resultaten en komen tal van praktijkervaringen aan bod. Hij is er inmiddels van overtuigd dat ons brein het weliswaar mogelijk maakt om bewustzijn te ervaren, maar dat het niet door ons brein wordt geproduceerd. Het bewustzijn is niet gebonden aan plaats of tijd, het is er altijd, óók als er – tijdelijk – geen hersenfunctie is.
Overgangsstaat
“Gebaseerd op alle theoretische aspecten van de toch frequent gemelde ervaring zouden we toch serieus de mogelijkheid moeten overwegen dat de dood, net als de geboorte, slechts een overgang zou kunnen naar een andere staat van bewustzijn,” stelt van Lommel in zijn boek. “De dood is dan slechts het einde van het fysieke aspect. Onderzoek naar BDE geeft ons dan wel niet het onomstotelijke bewijs, omdat de mensen met deze ervaring niet definitief zijn overleden, maar ze zijn wel heel dicht bij de dood geweest. Wetenschappelijk is hiermee dus wel degelijk bewezen dat bewustzijn los van het lichaam ervaren kan worden bij niet-functionerende hersenen. We hebben dus een lichaam, maar we zijn bewustzijn. Want zonder lichaam blijken we nog steeds in staat om bewuste ervaringen te hebben.”
Stapje voor stapje
Van Lommel hoopt dat er een (postmaterialistische) wetenschap komt die subjectieve ervaringen includeert. In de huidige wetenschap – die gebaseerd is op een materialistisch paradigma – worden subjectieve ervaringen niet meegenomen en tellen alleen de objectiveerbare en reproduceerbare feiten. De cardioloog heeft wel de indruk dat de wetenschap wereldwijd, stapje voor stapje, steeds meer opschuift richting deze visie en dat bewustzijnsonderzoek een steeds grotere rol speelt in de moderne wetenschap.
Niet normaal
Als wij nu collectief bereid zijn om wel al voorbij het materialistisch paradigma te kijken, door simpelweg dat taboe alvast te doorbreken, komt daar in elk geval al iets meer vaart in. Er zijn heel veel mensen die ‘paranormale’ ervaringen hebben. Niet alleen volwassenen, maar vooral ook heel veel kinderen. Het voorvoegsel -para- betekent letterlijk ‘naast’ of ‘voorbij’. Paranormaal staat in die zin dus gelijk aan ‘naast of voorbij het normale’. Hierdoor groeien we op met de veronderstelling dat dit ‘niet normaal’ is. Dat we dit alleen als zodanig bestempelen omdat de wetenschap hier maar geen verklaring voor kan vinden, daar staan we doorgaans niet bij stil.
In de kramp
Het is simpelweg ‘normaal’ geworden om de waarheid vooral buiten onszelf te zoeken. Daarom is het voor velen zo lastig om – op zijn minst – te overwegen dat het misschien wel anders in elkaar steekt. En voor iedereen die alleen al bij de term ‘bewustzijn’ spontaan in de kramp schiet: dit is niet zweverig of irrationeel, het strookt alleen niet met het beeld waarmee we zijn opgegroeid, opgevoed en ons leven leiden. Alvorens dit weer zo resoluut naar het rijk der fabelen te verwijzen, hieronder een 2500 jaar oude ‘fabel’ waar misschien wel heel veel waar- en wijsheid in schuilt:
“Geloof niet zomaar iets wat je hebt gehoord.
Geloof niet in tradities alleen omdat ze vele generaties doorgegeven zijn.
Geloof niet iets alleen op basis van het feit dat er veel over gepraat wordt.
Geloof niet iets omdat het zo staat opgeschreven in geschriften die afkomstig zijn van oude wijzen.
Geloof niet in vermoedens.
Geloof niet iets omdat een autoriteit, een docent of iemand die ouder is het zegt.
Geloof alleen iets nadat je het voor jezelf hebt uitgetest en op die manier hebt ontdekt, dat het zowel voor jou blijkt te werken alsook dat het ten goede komt aan alles en iedereen.
Accepteer het dan en leef er dan ook naar.”
Literatuurlijst: Lommel van P. (2023 jubileumeditie). Eindeloos bewustzijn – Een wetenschappelijke visie op de bijna-dood ervaring. Utrecht, Nederland, Uitgeverij Ten Have.
Sheldrake R. (2020) The Science Delusion – New Edition. London, UK, Hodder & Stoughton Ltd.
Kastrup B. (2014). Why Materialism is Balony: How true skeptics know there is no death and fathom answers to life, the universe and everything. Winchester/ Hampshire, UK, iff Books, John Hunt Publishing Ltd.